چند سالی است که اهمیت مدیریت نوآوری‌های سبز در تمامی گرایش‌های علمی و دانشگاه‌ها نیز افزایش یافته است [۱]. در واقع از نوآوری سبز میتوان به حذف و جداسازی آلاینده‌های زیست محیطی از قبیل حذف آلاینده‌های نفتی توسط باکتریها [۲]، حذف گازهای گلخانه‌ای طی فرآیندهای فتوکاتالیستی [۳]و حذف فلزات سنگین در پساب‌های صنعتی [۴]و همچنین انرژی‌های تجدیدپذیر از قبیل انرژی‌های خورشیدی [۵]و بادی[۶]،اشاره کرد. رشته‌های مهندسی در حال حاضر تحقیقات قابل توجهی را به راه‌حل‌های پایدار اختصاص داده‌اند. اخیراً وزارت آموزش و تحقیقات فدرال آلمان اعلام کرد که علی‌رغم مفاهیم امیدوارکننده، تحقیقات کافی در رشته مدیریت به سختی در حال انجام است. همچنین برای توصیف این نوع نوآوری، عبارات “سبز”، “اکو”، “محیط زیست” و “پایدار“ را میتوان درنظر گرفت [۱].
تبیین مفهوم نوآوری سبز
قبل از بررسی ادبیات، توضیح مفهوم «نوآوری سبز» لازم است تا بفهمیم کدام ادبیات باید در تحلیل ما گنجانده شود. مفاهیم دیگر در موضوعات مشابه توسط سایر محققان استفاده شده است. بنابراین، در ابتدا توجه بیشتری را به بحث در مورد مفاهیم مختلف اختصاص دادیم که به درک بهتر چگونگی تعریف نوآوری “سبز” کمک میکند.
برای درک بهتر نوآوری سبز به تعدادی از تعاریف پر استناد به اختصار خواهیم پرداخت [۱]:
توسعه پایدار
توسعه پایدار به معنای برآوردن نیازهای خود بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده تلقی شده است و مستلزم محدودیت‌هایی است که توسط وضعیت فعلی فناوری و سازمان اجتماعی بر منابع محیطی و توانایی زیستی، برای جذب فعالیت‌های انسانی تحمیل شده است. درواقع ادغام پایدار و توسعه برای اطمینان از اینکه تغییرات در این سیاره بقا و رفاه همه مردم را تضمین میکند.
نوآوری
نوآوری برای متعادل کردن منافع اقتصادی (سود)، اجتماعی-فرهنگی (مردم) و زیست محیطی (سیاره) مطرح شده است [۷]. نوآوری ها ممکن است تکنولوژیکی یا غیر‌فناوری (تجاری) باشند. نوآوری فناوری نقش محوری در تقویت اقتصاد و مقابله با بحران زیست محیطی فعلی ایفا میکند [۸].
نوآوری زیست محیطی
نوآوری‌های زیست محیطی را به عنوان محصولات و فرآیندهای جدیدی که ارزش مشتری و کسب و کار را فراهم میکند اما اثرات زیست محیطی را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. درواقع تولید، جذب یا بهره‌برداری از یک محصول یا روش مدیریت کسب و کار که سبب کاهش خطرات زیست محیطی، آلودگی و سایر اثرات منفی استفاده از منابع (از جمله مصرف انرژی) می‌شود. نوآوری زیست محیطی به معنای ایجاد کالاها، فرآیندها، سیستمها و خدمات با قیمت رقابتی است که بتواند نیازهای انسان را با حداقل انتشار مواد سمی برآورده کند و به کیفیت زندگی بشر بهبود بخشد.
تمرکز تحقیقات نوآوری در محیط زیست باید بر میزان ادغام مسائل زیست محیطی در فرآیند اقتصادی باشد.
نوآوری الکترونیکی
ایجاد یا اجرای محصولات (کالاها و خدمات)، فرآیندها و روش‌های بازاریابی که به طور قابل توجهی سبب بهبود محیطی می‌شود.
نوآوری سبز
از فرآیندها، شیوه‌ها، سیستمها و محصولات اصلاح شده یا جدید تشکیل شده است که به نفع محیط زیست است، بنابراین به پایداری محیطی کمک میکند.
در نتیجه نوآوری‌های زیست محیطی را میتوان با ملاحظات اقتصادی یا زیست محیطی برانگیخت. که شامل اهداف کاهش منابع، کنترل آلودگی، یا هزینه‌های مدیریت زباله، یا فروش محصولات زیست محیطی به بازار جهانی است. نوآوری سبز را به عنوان نوآوری سخت افزاری یا نرم افزاری که به محصولات یا فرآیندهای سبز مربوط می شود، از جمله نوآوری در فناوری‌هایی که در صرفه جویی در انرژی، پیشگیری از آلودگی، بازیافت زباله، طرح‌های محصول سبز یا محیط زیست شرکت دخیل هستند، تعریف می‌کنند [۱].
[۱]. Tietze F, Schiederig T, Herstatt C. What is green innovation?–A quantitative literature review. InThe XXII ISPIM Conference 2011.
[۲]. Xu X, Liu W, Tian S, Wang W, Qi Q, Jiang P, Gao X, Li F, Li H, Yu H. Petroleum hydrocarbon-degrading bacteria for the remediation of oil pollution under aerobic conditions: a perspective analysis. Frontiers in microbiology. 2018 Dec 3;9:2885.
[۳]. Ming T, Davies P, Liu W, Caillol S. Removal of non-CO2 greenhouse gases by large-scale atmospheric solar photocatalysis. Progress in Energy and Combustion Science. 2017 May 1;60:68-96.
[۴]. Abdulraheem FS, Al-Khafaji ZS, Hashim KS, Muradov M, Kot P, Shubbar AA. Natural filtration unit for removal of heavy metals from water. InIOP Conference Series: Materials Science and Engineering 2020 Jul 1 (Vol. 888, No. 1, p. 012034). IOP Publishing.
[۵]. Ahmed SD, Al-Ismail FS, Shafiullah M, Al-Sulaiman FA, El-Amin IM. Grid integration challenges of wind energy: A review. IEEE Access. 2020 Jan 8;8:10857-78.
[۶]. Ahmed SD, Al-Ismail FS, Shafiullah M, Al-Sulaiman FA, El-Amin IM. Grid integration challenges of wind energy: A review. IEEE Access. 2020 Jan 8;8:10857-78.
[۷]. Blok V, Lemmens P. The emerging concept of responsible innovation. Three reasons why it is questionable and calls for a radical transformation of the concept of innovation. InResponsible innovation 2 2015 (pp. 19-35). Springer, Cham.
[۸]. von Schomberg L, Blok V. Technology in the age of innovation: Responsible innovation as a new subdomain within the philosophy of technology. Philosophy & Technology. 2019 Nov 29:1-5
ترجمه: مهسا میرزایی